Phần mềm máy tính là gì? Phân loại & Cách sử dụng hiệu quả

Phần mềm máy tính là loại chương trình làm nhiệm vụ trung gian giữa người dùng và phần cứng máy tính, phần mềm cho phép thực hiện các tác vụ và vận hành hệ thống hiệu quả. Để có cái nhìn chi tiết về phần mềm máy tính, đừng bỏ lỡ thông tin trong bài viết này.

1. Phần mềm máy tính là gì?

Khái niệm phần mềm máy tính mà bạn cần nắm rõ đó là một loại chương trình cho phép người dùng có thể thoải mái thực hiện các thao tác cụ thể và vận hành máy tính. Bên trong phần mềm này tích hợp đầy đủ bộ chương trình, thủ tục và quy trình cốt lõi của hệ thống máy tính.

Tất cả các thiết bị không nằm trên hệ thống máy tính sẽ được chỉ đạo bởi phần mềm máy tính. Phần mềm sẽ cho các thiết bị đó biết phải làm gì, làm như thế nào để có thể thực hiện được một tác vụ hoàn chỉnh.

Ở thiết kế ban đầu, phần mềm chỉ có thể sử dụng cho các máy tính cụ thể và thường được bán với phần cứng chạy trên máy tính. Tuy nhiên, bắt đầu từ năm 1980 trở đi, phần mềm đã phát triển hơn và bắt đầu được bán trên đĩa mềm rồi dần đến CD và DVD.

Ở thời điểm hiện tại, Internet chính là nơi cung cấp phần mềm uy tín và an toàn nhất. Người dùng có thể tải và mua phần mềm trực tiếp trên Internet thông qua website của các nhà cung cấp dịch vụ.

Phần mềm máy tính đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối và vận hành các hệ thống thông tin hiện đại. Khi tìm hiểu sâu về lĩnh vực này, người dùng thường gặp các khái niệm như protocol là gì – đây là tập hợp các quy tắc quy định cách các thiết bị trong mạng trao đổi dữ liệu. Bên cạnh đó, hiểu rõ mạng máy tính là gì cũng giúp người dùng nắm được cách các thiết bị phần mềm và phần cứng kết nối với nhau.

2. Phân biệt giữa phần cứng và phần mềm máy tính

Phần cứng và phần mềm máy tính khác biệt nhau hoàn toàn nhưng vẫn có nhiều người dùng chưa biết cách phân biệt ra sao. Nếu bạn muốn phân biệt một cách dễ dàng nhất thì có thể ghi nhớ như sau:

3. Phân loại phần mềm máy tính

Trên thực tế hiện nay, có rất nhiều loại phần mềm máy tính mà bạn cần phải nắm rõ. Trong đó, có 2 loại phần mềm phổ biến nhất đó là phần mềm hệ thống và ứng dụng. Tuy vậy, chúng tôi sẽ phân loại đầy đủ và chi tiết nhất cho các bạn như sau:

3.1. Phần mềm hệ thống

Được thiết kế để quản lý và điều phối hoạt động của phần cứng cũng như các phần mềm khác, phần mềm hệ thống đóng vai trò cung cấp các chức năng cốt lõi.

Điều này tạo ra nền tảng vững chắc, giúp các phần mềm ứng dụng tương thích và hoạt động hiệu quả. Sau đây là 3 thành phần quan trọng của phần mềm hệ thống bạn nên chú ý:

• Hệ điều hành (Operating System): Hệ điều hành chính là những cái tên rất quen thuộc với bạn như Windows, Linux, MAC. Chúng cung cấp các dịch vụ, tính năng nền tảng và kiểm soát toàn bộ hoạt động của các phần mềm đang chạy. Hệ điều hành được cấu thành từ những thành phần cốt lõi như: Bộ tái khởi động, vỏ (shell), phần hệ thống và bộ phận giám sát,...
• Trình điều khiển thiết bị (Driver): Đây là các chương trình cho phép máy tính tương tác với các thiết bị bên ngoài như máy in, thẻ,...Nhờ Driver, máy tính có khả năng thực hiện các tác vụ cụ thể khi tương tác với thiết bị. Điều này đồng nghĩa với việc mỗi thiết bị khi muốn kết nối và hoạt động với máy tính đều cần ít nhất một trình điều khiển phù hợp.
• Hệ thống xuất nhập cơ bản (BIOS): Đây là phần mềm đầu tiên hoạt động ngay tại thời điểm mà máy tính khởi động. Phần mềm này có nhiệm vụ kép: một là tải driver của đĩa cứng vào bộ nhớ RAM, và hai là hỗ trợ quá trình hệ điều hành tự tải vào bộ nhớ.

  

3.2. Phần mềm ứng dụng

Bên cạnh phần mềm hệ thống, phần mềm máy tính cũng được phân loại dưới dạng phần mềm ứng dụng. Có thể nói rằng, phần mềm ứng dụng là loại phần mềm phổ biến nhất hiện nay.Vì đây là loại phần mềm được thiết kế để thực hiện một tác vụ chuyên biệt, nhằm phục vụ trực tiếp nhu cầu của người dùng hoặc hỗ trợ các ứng dụng khác.

Phần mềm máy tính hỗ trợ nhiều tác vụ tiện ích. Chẳng hạn, phần mềm VPN Free giúp bảo mật kết nối mạng, còn phần mềm Auto Click hỗ trợ tự động hóa thao tác chuột nhanh chóng.Một số ví dụ về phần mềm ứng dụng mà bạn có thể tham khảo: Phần mềm Microsoft Office, phần mềm đồ họa, trình duyệt web, công cụ phát triển phần mềm,...

Để vận hành hiệu quả, nhiều doanh nghiệp lựa chọn thuê máy chủ VPS nhằm đảm bảo hiệu suất và khả năng mở rộng linh hoạt cho các ứng dụng này.

3.3. Phần mềm lập trình

Phần mềm lập trình là công cụ chuyên dụng được thiết kế dành cho người viết mã, phục vụ mục đích xây dựng và tạo ra code. Sử dụng phần mềm này cùng các công cụ đi kèm, các lập trình viên có thể phát triển, tạo mới hoặc sửa chữa các lỗi trong những phần mềm khác. Ví dụ về phần mềm lập trình: Trình gỡ lỗi, trình biên dịch,...

3.4. Phần mềm gây hại

Phần mềm gây hay còn được biết là một dạng phần mềm có khả năng gây hại và làm hỏng máy tính. Điều đặc biệt về phần mềm này đó là chúng có thể được tạo ra dưới bất kỳ loại phần mềm nào trong các phần mềm chính chúng tôi nêu ở trên. Thông thường, các đối tượng có mục đích xấu muốn đánh cắp hoặc phá hoại dữ liệu sẽ lợi dụng phần mềm độc hại để thực hiện ý đồ của mình.

Phần mềm này sẽ có chứa virus. Và đương nhiên sẽ có một số loại virus gây ra các vấn đề nhỏ, sẽ có một số loại virus gây ảnh hưởng nghiêm trọng đối với máy tính như: Làm hỏng phần cứng, dữ liệu bị phá hủy,...

Phần mềm miễn phí là dạng phần mềm mà người dùng không cần bỏ ra bất kỳ chi phí nào để sử dụng. Không chỉ vậy, trong phần mềm này không giới hạn hoặc có thời gian, tùy thuộc vào loại phần mềm miễn phí bạn lựa chọn. Người dùng có thể tải xuống phần mềm này bất cứ lúc nào từ Internet. Tuy nhiên, người dùng vẫn phải tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận bản quyền đã cam kết giữa hai bên và sẽ chịu trách nhiệm đầy đủ nếu vi phạm những điều khoản đó.

Do có nhiều loại phần mềm "miễn phí" trên thị trường, chúng thường được phân loại thành các dạng khác nhau để người dùng dễ dàng nhận biết. Dưới đây là các loại phổ biến:

• Shareware - Phần mềm dùng thử: Đây là những phần mềm cho phép bạn sử dụng miễn phí trong một khoảng thời gian xác định hoặc với các tính năng bị giới hạn. Khi thời gian dùng thử kết thúc hoặc muốn sử dụng đầy đủ tính năng, bạn cần mua giấy phép (license) để tiếp tục sử dụng.
• Freeware - Phần mềm miễn phí: Là loại phần mềm người dùng có thể tải về và sử dụng mà không phải trả bất kỳ chi phí nào và thường không bị giới hạn thời gian sử dụng. Tuy nhiên, thông thường bạn sẽ không được quyền xem hoặc sửa đổi mã nguồn của nó, và việc phân phối lại phiên bản đã chỉnh sửa có thể bị hạn chế.
• Open Source Software - Phần mềm mã nguồn mở: Loại phần mềm này tương đồng với Freeware ở chỗ người dùng được sử dụng miễn phí, nhưng điểm khác biệt cốt lõi là mã nguồn (source code) cũng được cung cấp công khai và miễn phí. Điều này cho phép bất kỳ ai cũng có thể xem, nghiên cứu, chỉnh sửa và thậm chí phân phối lại phần mềm theo các điều khoản của giấy phép mã nguồn mở cụ thể.

4. Cơ chế hoạt động của phần mềm máy tính 

Sau khi tìm hiểu các thông tin trên, bạn có đang tò mò về cách thức hoạt động của phần mềm máy tính không?

Thực tế, việc phần mềm hoạt động ra sao phụ thuộc phần lớn vào lập trình viên. Một hoặc nhiều người viết chương trình sử dụng ngôn ngữ lập trình để tạo ra những chỉ thị giúp máy tính hiểu và thực hiện các tác vụ. Khi việc viết mã hoàn tất, chương trình sẽ được biên dịch thành một định dạng ngôn ngữ mà máy tính có thể đọc và xử lý.

5. Yếu tố đánh giá một phần mềm máy tính chất lượng

Để đánh giá chất lượng của một phần mềm máy tính, có một số yếu tố quan trọng cần xem xét:

• Khả năng tiếp cận (Accessibility): Mức độ phần mềm có thể được sử dụng bởi đa dạng người dùng, bao gồm cả người khuyết tật, và mang lại trải nghiệm thuận tiện, thoải mái khi tương tác.
• Khả năng tương thích (Compatibility): Khả năng phần mềm hoạt động hiệu quả và phù hợp trên các môi trường khác nhau như hệ điều hành, trình duyệt web, và cấu hình thiết bị.
• Hiệu quả (Efficiency): Đánh giá mức độ phần mềm sử dụng tài nguyên hệ thống (như CPU, RAM, năng lượng) một cách tối ưu, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí vận hành.
• Chức năng (Functionality): Tập hợp các tính năng, công cụ và nhiệm vụ mà phần mềm được thiết kế để thực hiện nhằm đáp ứng nhu cầu của người dùng.
• Cài đặt (Installability): Sự dễ dàng và linh hoạt trong việc thiết lập và cài đặt phần mềm trên nhiều nền tảng hoặc hệ thống máy tính khác nhau.
• Bản địa hóa (Localization): Khả năng phần mềm được điều chỉnh để phù hợp với ngôn ngữ, văn hóa, múi giờ và các tiêu chuẩn khu vực cụ thể của người dùng mục tiêu.
• Khả năng bảo trì (Maintainability): Mức độ dễ dàng và hiệu quả trong việc sửa đổi, cập nhật, khắc phục lỗi hoặc thêm tính năng mới cho phần mềm trong vòng đời của nó.
• Tốc độ (Performance/Speed): Tốc độ phản hồi và xử lý tác vụ của phần mềm, đặc biệt khi hệ thống chịu tải cao hoặc xử lý lượng dữ liệu lớn.
• Tính di động (Portability): Khả năng phần mềm có thể hoạt động trên nhiều hệ điều hành, thiết bị hoặc môi trường điện toán khác nhau mà không cần thay đổi cấu trúc đáng kể.
• Bảo mật (Security): Khả năng phần mềm chống lại các mối đe dọa, tấn công từ bên ngoài và bảo vệ an toàn cho dữ liệu cùng hệ thống của người dùng.
• Tính dễ sử dụng (Usability): Mức độ người dùng có thể tương tác với phần mềm một cách trực quan, dễ hiểu, hiệu quả và cảm thấy hài lòng khi sử dụng.
• Độ tin cậy (Reliability): Khả năng phần mềm thực hiện đúng chức năng đã định một cách ổn định, nhất quán và không gặp sự cố trong các điều kiện hoạt động thông thường.

6. Cách sử dụng phần mềm máy tính hiệu quả

Làm thế nào để sử dụng phần mềm máy tính hiệu quả nhất? Khi phần mềm được cài đặt tại ổ cứng máy tính, bạn có thể tìm thấy bất kỳ chương trình nào có trên máy tính. Tùy vào hệ điều hành mà bạn đang sử dụng, sẽ có những cách tìm kiếm phần mềm khác nhau. Nhưng chung quy lại, việc tìm kiếm phần mềm cũng không thể nào quan trọng bằng việc bảo trì phần mềm máy tính.

Khi phần mềm đã được cài đặt, người dùng cần phải thường xuyên kiểm tra để biết được phần mềm có cần update hay sửa chữa gì không. Cách tốt nhất để update một chương trình phần mềm đó chính là sử dụng đến các bản vá lỗi phần mềm. Thời điểm hoàn tất công việc update, chương trình có thể chạy mượt mà, không bị dính phải các lỗi có thể xảy ra nữa.

Như vậy, toàn bộ thông tin về phần mềm máy tính đã được FPT Cloud cung cấp chi tiết cho các bạn. Chúng tôi đã giúp bạn biết được phần mềm máy tính là gì và nhiều kiến thức quan trọng khác về phần mềm. Hy vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp ích cho các bạn trong công  việc và đời sống hàng ngày.